Ό,τι παρήλθε, πέρασε και δε ξαναγυρίζει. Μ’ αν είχε λάμψη δυνατή, και πάλι θα φωτίζη. (Γιώργος Ιωακείμογλου, καθηγητής, στον επικήδειο του Καραθεοδωρή)

Τα πρώτα χρόνια

Διεθνώς, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Καραθεοδωρή – με περισπωμένη στο η όπως έλεγε η κόρη του η Δέσποινα – και όχι Καραθεοδωρής)  ανήκει στην πρώτη γραμμή των μαθηματικών του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Αναμφισβήτητα είναι ο μεγαλύτερος Έλληνας μαθηματικός από την αρχαιότητα και μετά.

Γενάρχης της οικογένειας είναι ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Καραθεοδωρή (1789-1867), γιατρός, λόγιος και μαθηματικός, ιδρυτής της αυτοκρατορικής ιατρικής σχολής της Κωνσταντινούπολης, στην  οποία  δίδαξε  ως  καθηγητής  επί  40 χρόνια .

Υπήρξε προσωπικός γιατρός του σουλτάνου και σύμβουλος του υπουργείου εκπαίδευσης όπου εισήγαγε και επέβαλε στην τουρκική γλώσσα πολλούς επιστημονικούς όρους με  ελληνική ρίζα.

Άλλωστε μιλούσε και έγραφε 17 γλώσσες. Γενικά οι Καραθεοδωρή καταλάμβαναν ανώτατα αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως υπουργοί, πρεσβευτές, ηγεμόνες νήσων και διπλωματικοί υπάλληλοι.

• 

• 

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873. Ο πατέρας του, Στέφανος Καραθεοδωρή (1834 -1907) , ήταν  το  διάστημα εκείνο πρέσβης του Σουλτάνου στις Βρυξέλλες.

Η μητέρα του Κωνσταντίνου, Δέσποινα, το γένος Πετροκοκκίνου, καταγόταν από τη Χίο αλλά πέθανε από πνευμονία όταν  ήταν 28 ετών και ο Κωνσταντίνος μόλις έξι. Ο νεαρός Καραθεοδωρή ανατράφηκε από την γιαγιά του, Ευθαλία Πετροκοκκίνου, αρχόντισσα του Αιγαίου με όλες τις αρχές των νοικοκυραίων της εποχής εκείνης. Πήγε στις Βρυξέλλες με τον Κωνσταντίνο και την μικρότερή του αδελφή την Ιουλία. Είχανε προσλάβει και μία Γερμανίδα υπηρέτρια που μάθαινε Γερμανικά στα παιδιά, και ο Κωνσταντίνος ήταν δίγλωσσος στα Γαλλικά και στα Γερμανικά.

Ο μικρός Καραθεοδωρή ξεκίνησε την επίσημη εκπαίδευσή του σε ένα ιδιωτικό σχολείο στο Βάντερστοκ (Vanderstock) όταν ήταν 8 ετών, το 1881. Έφυγε μετά από δύο χρόνια και στη συνέχεια έμεινε λίγο καιρό με τον πατέρα στο Βερολίνο. Πέρασε επίσης τους χειμώνες των 1883-84 και 1884-85 στην Ιταλική Ριβιέρα.

Σπουδές

Επιστρέφοντας στις Βρυξέλλες το 1885 παρακολούθησε ένα πρότυπο σχολείο για ένα έτος όπου άρχισε να ενδιαφέρεται για τα μαθηματικά. Το 1886 (13 ετών)  μπήκε στο γυμνάσιο Ατενέ Ρουαγιάλ ντ’ Ιξέλ (Athénée Royal d’Ixelles) και σπούδασε εκεί μέχρι την αποφοίτησή του το 1891 (18 ετών). Δύο φορές κατά τη διάρκεια του καιρού που έμεινε σ’αυτό το σχολείο ο Κωνσταντίνος κέρδισε το βραβείο ως ο καλύτερος μαθητής μαθηματικών στο Βέλγιο.

Το 1891 μπήκε στην Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου που την τελείωσε 4 χρόνια αργότερα σαν αξιωματικός του Πυροβολικού και του Μηχανικού. Παράλληλα, τελείωσε και την Σχολή Εφαρμογών 1893 – 1896.

• 

• 

• 

Εν τώ μεταξύ, τον Αύγουστο του 1895, ο θείος του ο Αλέξανδρος, που ήταν γενικός διοικητής της Κρήτης, τον προσκαλεί στα Χανιά. Εκεί  γνωρίζεται με τον  Ελευθέριο  Βενιζέλο, που  από  τότε   τον  συνδέει  ισχυρή  φιλία   μαζί του.

Το 1897 ξέσπασε ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος που έφερε σε δύσκολη θέση τον Καραθεοδωρή αφού συντάχθηκε με τους Έλληνες, ενώ ο πατέρας του υπηρετούσε την κυβέρνηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  

Στην Αίγυπτο

• 

• 

Η λύση βρέθηκε το 1898 (25 ετών) που προσλήφθηκε ως μηχανικός στην βρετανική εταιρεία που κατασκεύαζε το φράγμα στο Ασουάν και πήγε στην Αίγυπτο για να εργαστεί .

Σε περιόδους που οι κατασκευαστικές εργασίες έπρεπε να σταματήσουν λόγω πλημμυρών του Νείλου, διάβαζε μαθηματικά από ορισμένα βιβλία που είχε μαζί του, όπως το «Μαθήματα Ανάλυσης» του Τζόρνταν (Jordan’s Cours d’Analyse) και το κείμενο του Σάλμον (Salmon) σχετικά με την αναλυτική γεωμετρία των κωνικών τμημάτων. Επισκέφτηκε επίσης την πυραμίδα του Χέοπα και έκανε μετρήσεις που έγραψε και δημοσίευσε το 1901.  

Την ίδια χρονιά  δημοσίευσε ένα βιβλίο για την Αίγυπτο που περιείχε πληθώρα πληροφοριών σχετικά με την ιστορία και τη γεωγραφία της χώρας.

Στην Αίγυπτο, ο Καραθεοδωρή κατάλαβε πόσο μεγάλη γοητεία και επιρροή ασκούσαν επάνω του τα Μαθηματικά και συνειδητοποίησε πως η δουλειά του μηχανικού δεν ήταν εκείνη που αναζητούσε το ανήσυχο πνεύμα του.

• 

• 

Σπουδές στα Μαθηματικά.

Έτσι, το 1900, ο 27χρονος πια Καραθεοδωρή, προς μεγάλη έκπληξη των δικών του, αποφάσισε να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού και να πάει στη Γερμανία για να σπουδάσει Μαθηματικά  στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Ο ίδιος έγραφε στις σημειώσεις του:

Η οικογένεια μου, οι παλιοί μου φίλοι, Δημήτριος Βικέλας και Μάρκος Δραγούμης, έβρισκαν το σχέδιό μου, να εγκαταλείψω μία εξασφαλισμένη θέση με πολλές δυνατότητες για το μέλλον, περισσότερο από κωμικό. Εγώ ο ίδιος δεν ήμουν ουδόλως πεπεισμένος, ότι αυτό το σχέδιο θα πετύχει και θα αποφέρει καρπούς. Δεν μπορούσα όμως να αντισταθώ στην καταναγκαστική ιδέα, ότι μόνον η ανεμπόδιστη ενασχόληση με τα Μαθηματικά έδινε στη ζωή μου το περιεχόμενό της.

Ο Καραθεοδωρή εισήλθε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου τον Μάιο του 1900 και είχε καθηγητές τον Χέρμαν Σβαρτς (Herman Schwarz), ο Γκέοργκ Φρομπένιους (Georg Frobenius), ο Έρχαρντ Σμιντ (Erhard Schmidt) και ο Λάζαρο Φουξ (Lazarus Fuchs). Παρακολούθησε τις διαλέξεις του Φρομπένιους, αλλά επωφελήθηκε περισσότερο από το δεκαπενθήμερο συνέδριο που διοργάνωσε ο  Σβαρτς ο οποίος μιλούσε για τα έργα του.

Ο Σμιτ το 1901 φεύγει για το  πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν (Göttingen) και παρακινεί τον Καραθεοδωρή να εγκατασταθεί κι εκείνος εκεί. Έτσι το 1902, ο Καραθεοδωρή γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν που εκείνη την εποχή θεωρείται το μεγαλύτερο κέντρο των Μαθηματικών και κάνει διδακτορική διατριβή με τίτλο «Περί ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών» (Über die diskontinuierlichen Lösungen in der Variationsrechnung) που παρουσίασε τον Ιούλιο του 1904 (31 ετών) η οποία συνοδεύεται, με έπαινο που γράφει «αγχίνοια του εφευρίσκειν περιφανής» υπό την επίβλεψη του Χέρμαν Μινκόβσκι (Hermann Minkowski) ο οποίος στην αξιολόγησή του γράφει:

Η εργασία ανήκει στις καλύτερες μαθηματικές διατριβές που έχουν υποβληθεί στη σχολή.

Εκεί δίδασκαν και δύο διάσημοι και σπουδαίοι μαθηματικοί, ο Νταβίντ Χίλμπερτ (David Hilbert) και ο Φέλιξ Κλάιν (Felix Klein), οι οποίοι επέδρασαν πολύ στη ζωή και στη σταδιοδρομία του ως μαθηματικού. [Γι’αυτούς μιλήσαμε στην βιογραφία της Έμμυ Νέτερ]

Με το διδακτορικό του γυρίζει στην Ελλάδα και ζητάει να εργαστεί, αλλά οι υπεύθυνοι του δίνουν θέση σε σχολείο της επαρχίας σαν δάσκαλος, ούτε καν σαν μαθηματικός

Καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας.

Τότε επιστρέφει στο Γκέτινγκεν και παίρνει την άδεια να διδάξει στα γερμανικά πανεπιστήμια (habitation) τον Μάρτιο του 1905 με την εργασία «Για ισχυρά μέγιστα και ελάχιστα σε απλά ολοκληρώματα» (On strong maxima and minima in simple integrals). Παραμένει στο Γκέτινγκεν σαν καθηγητής μέχρι το 1908.

• 

• 

Το 1907 πέθανε ο πατέρας του στις Βρυξέλλες και την επόμενη χρονιά παντρεύτηκε την Ευφροσύνη, 11 χρόνια μικρότερή του (24 ετών). Τον ίδιο χρόνο γεννήθηκε ο γιος τους ο Στέφανος και αργότερα η κόρη τους η Δέσποινα. 

Από το 1909 έως το 1920 δίδαξε Μαθηματικά σε διάφορα γερμανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα: Ανόβερο, Μπρέσλαου (Βρότσλαβ στη σημερινή Πολωνία), Γκέτινγκεν και Βερολίνο. Η φήμη του ως μαθηματικού τον έφερε σε φιλική και επαγγελματική επαφή με άλλους μεγάλους ομολόγους της εποχής του όπως ο Μαξ Πλανκ (Max Planck), ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Σβαρτς, ο Φρομπένιους, ο Σμιντ, ο Νταβίντ Χίλμπερτ, ο Κλάιν, κ.ά.

Σε αυτά τα χρόνια, και συγκεκριμένα το 1911, ο Καραθεοδωρή συμμετείχε στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Το 1913 έγινε καθηγητής της Α΄ έδρας της μαθηματικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκεντινγκεν, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1918 (45 ετών)

Ο Καραθεοδωρή είχε επίσης αποδεχθεί θέσεις στα διοικητικά συμβούλια δύο μεγάλων περιοδικών μαθηματικών, το Μαθηματικό Κύκλο του Παλερμο (Circolo Matematico di Palermo) από το 1909 και τα “Μαθηματικά Χρονικά” (Mathematische Annalen) από το 1914.

Σχέση με τον Άινστάιν

Ιδιαίτερη ήταν η σχέση που συνέδεε τον Καραθεοδωρή με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Οι δύο άνδρες γνωρίσθηκαν το 1915 διατήρησαν μια επιστημονική σχέση, στηριγμένη στην αλληλοεκτίμηση και σεβασμό. Τότε άρχισε και το ενδιαφέρον του Καραθεοδωρή για τη Θεωρία της Σχετικότητας.

• 

Μέσα από την αλληλογραφία των δύο αυτών ανδρών που αρχίζει τον Σεπτέμβρη του 1916 προκύπτει η μεγάλη συμβολή του Κ. Καραθεοδωρή σε 3 δυσκολίες που συνάντησε στη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Ο Αϊνστάιν αναγνώρισε την βοήθεια που δέχτηκε από τον Κ. Καραθεοδωρή, όπως προκύπτει από την αλληλογραφία των δύο επιστημόνων. Σε μία επιστολή αντίγραφο της οποίας βρίσκεται στα αρχεία του μουσείου Κ. Καραθεοδωρή γράφει:

«Αγαπητέ κύριε συνάδελφε,

Βρίσκω θαυμάσιο τον υπολογισμό που κάνατε. Κάποιο μικρό λάθος γραφής στη δεύτερη σελίδα με δυσκόλεψε λίγο. Τώρα όμως τα καταλαβαίνω όλα.

Πρέπει νομίζω να δημοσιεύσετε τη θεωρία στη μορφή που της δώσατε στα “Χρονικά της Φυσικής”, διότι οι φυσικοί κατά κανόνα αγνοούν το αντικείμενο αυτό, όπως κι εγώ άλλωστε.

Με το γράμμα μου θα πρέπει να σας θυμίσω τον Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το Πάρκο του Γκρουνεβάλντ (Grunewald) και ρωτά αν ήδη προϋπήρξαν σε αυτό άνθρωποι.

Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια.

Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων.

Με τους καλύτερους χαιρετισμούς.

 Δικός σας, Α. Άινσταϊν»

Η εμβέλειά του ανδρώνεται με το έργο του που τον κατατάσσει στους αστέρες της μαθηματικής επιστήμης.

Ο καθηγητής και φίλος του  Έρχαρντ Σμιντ συχνά τόνιζε στις συναντήσεις των καθηγητών πως ο Καραθεοδωρή είναι άνθρωπος απαλλαγμένος από τα διαδεδομένα στο χώρο των επιστημόνων πάθη, ενώ για το έργο του έλεγε:

 χάρη στις βαθιές και εκτεταμένες εργασίες του περί του λογισμού των μεταβολών και των γειτονικών περιοχών αυτού, οι οποίες αναπτύχθηκαν στο ομώνυμο έργο του πάνω στο αντικείμενο αυτό, ο Καραθεοδωρή μπόρεσε να εισχωρήσει και στη γεωμετρική οπτική, της οποίας λαμπρό αποδεικτικό βάθρο αποτελεί η θεωρία του για το κατοπτρικό τηλεσκόπιο του Β. Schmidt, η οποία είναι ακόμα και αριθμητικώς άρτια.

Εδώ πρέπει να σκεφθούμε και τη συμβολή στη θεωρητική φυσική, τόσο γόνιμη για την αποσαφήνιση των λογικών θεμελιωδών βάσεων, την οποία προσέφερε ο Καραθεοδωρή με τις εργασίες του για τις θεμελιώδεις βάσεις της θερμοδυναμικής και την αξιωματική της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας. Επίσης, πρέπει να θυμηθούμε και την ανυπέρβλητη σε διαύγεια και απλότητα απόδειξή του, για το θεώρημα της επανόδου του Poincare.

Το πανεπιστήμιο στην Σμύρνη

Το 1919 ο Ελληνικός στρατός απελευθερώνει την Ιωνία και οι Ελληνικές αρχές εγκαθίστανται στη Σμύρνη. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος καλεί τον Κ. Καραθεοδωρή στο σπίτι του για να του αναθέσει την οργάνωση του πανεπιστημίου της. Χωρίς δεύτερη σκέψη ο Καραθεοδωρή παρατάει την έδρα του στη Γερμανία και σπεύδει να βοηθήσει στην εκπλήρωση του οράματος του Βενιζέλου.

Ο Βενιζέλος τον καλεί στο σπίτι του και με ζωηρότητα και πολλή χαρά κουνώντας το δείκτη του δεξιού χεριού λέγει προς τον Κ. Καραθεοδωρή: «Θα πάτε εις την Σμύρνην, θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργο σας είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει εκπολιτίσει τη Μ. Ασία».

Ο Καραθεοδωρή  ονόμασε το πανεπιστήμιο συμβολικά «Φως εξ Ανατολών» και εκτός από την οργάνωσή του, έκανε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να καταστεί ένα κορυφαίο ίδρυμα έρευνας. Έφερε όργανα και εξοπλισμό από το εξωτερικό και προσπάθησε μέσω της ιατρικής έρευνας να καταπολεμήσει την ελονοσία που εκείνο τον καιρό κυριολεκτικά «θέριζε»….

Χαρακτηριστική του πνεύματος του Καραθεοδωρή ήταν και η στιχομυθία του με τον Ύπατο Αρμοστή της Σμύρνης  Αριστείδη Στεργιάδη την πρώτη φορά που συναντήθηκαν. Η πρώτη φράση του Στεργιάδη ήταν: «Είσθε πολύ νέος!» (47 ετών). Και η απάντηση του Καραθεοδωρή: «Κύριε Αρμοστά, τούτο είναι πράγματι ένα μειονέκτημα. Να είσθε όμως βέβαιος πως αυτό θα ελαττούται από ημέρας εις ημέραν».

Ο Καραθεοδωρή όμως δεν πρόλαβε να εκπληρώσει το έργο του, καθώς μεσολάβησε η ήττα και η Μικρασιατική καταστροφή. Μόλις δύο ημέρες πριν κατάφερε να φυγαδεύσει την οικογένειά του, μένοντας πίσω για να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιωνικού Πανεπιστημίου και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με τη βοήθεια ενός δημοσιογράφου κατάφερε να φύγει τελικά και αυτός με το πλοίο Νάξος. Η δωρεά Καραθεοδωρή βρίσκεται μέχρι τις μέρες μας στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών

• 

• 

Το 1922 (55 ετών) διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 διορίσθηκε καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο αλλά δεν άντεξε και πολύ, και έφυγε από την Ελλάδα και πήγε για καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μονάχου.

Επιστροφή στην Ελλάδα

Και ερχόμαστε στο 1929 όπου ο Βενιζέλος ξανακαλεί αυτή τη φορά από το Μόναχο τον Καραθεοδωρή για την διοργάνωση των πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Παρότι ο συνάδελφός του και φίλος καθηγητής Άρνολντ Σόμερφελντ (Arnold Sommerfeld) θα τον συμβουλέψει να «μη βάλει ξανά στο κεφάλι του στέφανο εξ ακανθών για την Ελλάδα», ο Καραθεοδωρή έρχεται στην Ελλάδα.

Λίγο πριν στη συνεδρίαση της βουλής των Ελλήνων τον Δεκέμβριο του 1929 ο τότε υπουργός παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου θα αναφερθεί για τον Κ. Καραθεοδωρή με τα εξής λόγια:

Θεωρούμε ευτυχές το γεγονός για τα πανεπιστήμια Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, και ενός τρίτου που ενδεχομένως είναι το πανεπιστήμιο Αιγαίου με έδρα Μυτιλήνη ή Χίο, διότι ο Έλλην Επιστήμων, ο οποίος τιμά το Ελληνικόν όνομα εις την ξένη έστρεξε να προσφέρει τα φώτα του προς την πατρίδα του

Στην ίδια συνεδρίαση ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος θα πει:

Όπως γνωρίζετε ο Κ. Καραθεοδωρή δεν είναι μόνο μια μεγάλη Μαθηματική εξοχότης, αλλά και ο κατ’ εξοχήν διακεκριμένος οργανωτής ανωτέρων σχολών της Ευρώπης ολοκλήρου. Οφείλω να σας είπω ότι η μεγάλη Γερμανία ανέθεσε εις αυτόν την οργάνωση του πολυτεχνείου του Breslau

Στα επόμενα 2 χρόνια, μέχρι το 1932, εργάζεται ως Κυβερνητικός επίτροπος με βαθμό πρυτάνεως για την οργάνωση των πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Μ’ αυτό τον κανονισμό τα πανεπιστήμια λειτούργησαν επί 50 χρόνια έως το 1982.

Η Ελλάδα που με τόσο ενθουσιασμό κάλεσε τον Κ. Καραθεοδωρή, με τρόπο απογοητευτικό και με ένα έγγραφο που έφερε την υπογραφή γραμματέως γ΄ τάξης τον παύει από τη θέση αυτή. Έτσι επιστρέφει στην έδρα του στο Μόναχο συνεχίζοντας ταυτόχρονα το συγγραφικό του έργο. Εν τω μεταξύ τον καλούν να διδάξει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.

Επιστροφή και πάλι στην Γερμανία.

Τo 1936 θεσπίζεται το βραβείο Φίλντς (Fields) για τα μαθηματικά. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένο το κύρος του βραβείου Φίλντς και η συμβολή του στην ανάπτυξη της μαθηματικής επιστήμης και απονέμεται κάθε τέσσερα χρόνια. Ο Κ. Καραθεοδωρή, 63 ετών, ήταν ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στην πρώτη απονομή, παρότι δεν υπήρξε ποτέ μέχρι σήμερα κάποιος Έλληνας που να πήρε το βραβείο Φίλντς. 

• 

• 

Το ίδιο χρόνο, σε μία εκδήλωση για τα 400 χρόνια από την ίδρυση της μαθηματικής εταιρείας στην Αμερική η παρουσία του Καραθεοδωρή συγκεντρώνει ενθουσιώδες ακροατήριο 1000 ατόμων όπου γίνεται και ειδική εκδήλωση προς τιμήν του. Ελλείψει χώρου η εκδήλωση γίνεται στον προαύλιο χώρο.

Το 1945, διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια τον προσκάλεσαν για να εγκατασταθεί και να διδάξει στις ΗΠΑ, αλλά προτίμησε να μείνει στη Γερμανία, αφού ήταν ηλικιωμένος και είχε ήδη χάσει τη σύντροφό του.

Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο. Πέθανε δύο μήνες αργότερα. Η σορός του ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο Waldfriedhof του Μονάχου.

Επιστημονικό έργο

Ο Καραθεοδωρή άρχισε να συγγράφει επιστημονικές μελέτες ήδη από τον καιρό που εργάζονταν ως μηχανικός στην Αίγυπτο.

Αρχικά ασχολήθηκε με τον Λογισμό των Μεταβολών για την διδακτορική του διατριβή (Γκέτινγκεν, 1904) .

Στη συνέχεια, καταπιάστηκε με όλους σχεδόν του κλάδους των Μαθηματικών: Θεωρία πραγματικών συναρτήσεων, Θεωρία μιγαδικών συναρτήσεων, Διαφορικές εξισώσεις, Θεωρία συνόλων και Διαφορική γεωμετρία, Σύμμορφες απεικονίσεις κ.ά.

Οι μαθηματικές του αποδείξεις χαρακτηρίζονται από «κομψότητα και απλότητα», αλλά και αυστηρότητα που δίνει απόλυτη ασφάλεια στα συμπεράσματα που προκύπτουν. Με τη συμβολή του στον Λογισμό των Μεταβολών βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας προκαλώντας τον θαυμασμό του ίδιου του Αϊνστάιν.

• 

• 

Η συμβολή του στη Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική στη μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως η Θερμοδυναμική, η Γεωμετρική οπτική, η Μηχανική και η Σχετικότητα.

Το 1909 δημοσίευσε μία εργασία με τίτλο «Έρευνα επί των βάσεων της Θερμοδυναμικής» στο περιοδικό Χρονικά των Μαθηματικών (Mathematische Annalen). Η εργασία αυτή έγινε ευρέως γνωστή στους κύκλους των φυσικών μόνο το 1921 από ένα σχετικό άρθρο του Μαξ Μπορν (Max Born) στο περιοδικό Physikalische Zeitschrift. Στην εργασία του 1909 περιέχεται και η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή [Δεν πειράζει αν δεν το καταλάβετε…]

«Εις εκάστην γειτονίαν δεδομένης καταστάσεως συστήματος υπάρχουν καταστάσεις μη προσιταί εκ ταύτης δι’ αδιαβατικής διεργασίας αντιστρεπτής ή μη».

Μελέτη για τους κίονες του Παρθενώνα.

Μια από τις μεγαλύτερες μελέτες του Καραθεοδωρή που έγραψαν ιστορία ήταν για τους κίονες του Παρθενώνα υπό τον τίτλο «Περί των καμπυλών του στυλοβάτου του Παρθενώνα και περί της αποστάσεως των κιόνων αυτών».

Η μελέτη αυτή δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Αρχαιολογικής εταιρείας της Ελλάδας το 1937, κατά τον εορτασμό για τα 100 χρόνια της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας. Με την ανακοίνωσή του αυτή καταρρίπτει τη θεωρία των αρχαιολόγων Penrose και Stevens που ισχυρίζονταν ότι οι καμπύλες του Παρθενώνος είναι παραβολές.

Ο Καραθεοδωρή ισχυρίζεται, και πολύ σωστά, ότι οι καμπύλες αυτές είναι κύκλοι μεγάλης διαμέτρου. Ήταν αυτός που ανακάλυψε ότι οι μπροστινοί κίονες του Παρθενώνα έχουν τόξα από κύκλους με ακτίνα πέντε χιλιομέτρων, ενώ οι πίσω κίονες έχουν ακτίνα δέκα χιλιόμετρα, με αποτέλεσμα να μοιράζεται καλύτερα το βάρος πάνω στον κάθε κίονα.

Το Μουσείο Καραθεοδωρή ιδρύθηκε και λειτουργεί στην Κομοτηνή και εκεί εκτίθενται βιβλία, χειρόγραφες επιστολές από και προς τους Einstein, Rosenthal, Kneser, αυθεντικά έγγραφα, φωτογραφίες της οικογένειας Καραθεοδωρή κ.ά.

Πηγές

[1] Maria Georgiadou, «Constantin Carathéodory: Mathematics and Politics in Turbulent Times», Springer Verlag, 2004

[2] Κωνσταντίνου Θώδη, «Η Συμβολή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στην σύγχρονη φυσική»

[3] J. J. O’Connor and E. F. Robertson “Constantin Carathéodory” , https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Caratheodory/

[4] Wikipedia, “Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή” https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B8%CE%B5%CE%BF%CE%B4%CF%89%CF%81%CE%AE

[5] Encyclopaedia Britannica, “Constantin Carathéodory”, https://www.britannica.com/biography/Constantin-Caratheodory

[6] Μαρίνας Μπαμπαλιάρη, “Μουσείο Καραθεοδωρή-ερευνητικό κέντρο,ένας εθνικός θησαυρός που δεν αντέχει μικρότητες και δεν έχει τύχει της προσοχής του Ελληνικού Κράτους ”, AllTimeClassic,, https://www.alltimeclassic.net/mouseio-karatheodwrh-ereunhtiko-kentro-enas-ethikos-thhsauros-pou-den-antehei-mikrothtes-kai-den-ehei-tyxei-ths-prosoxhs-tou-ellhnikou-kratous-apokleistiko/

[7] Αθανασίου Α.Λιπορδέζη, “Βιογραφία»,  Συνδέσμου Φίλων Καραθεοδωρή  https://www.karatheodori.gr/index.php/biography

[8] Θοδωρής Λάινας, «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, Μαθηματικός (1873-1950)», Το Βήμα, https://web.archive.org/web/20080109203618/http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=13623&m=Y16&aa=1

[9] Κωνσταντίνος Βαγιονάκης, «Η συμβίωση Φυσικής και Μαθηματικών», Το Βήμα, https://web.archive.org/web/20080109203603/http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=13145&m=B12&aa=1

[10] Χάρης Βάρβογλης: «Καραθεοδωρή και Αϊνστάιν: «μίλησαν» τα αρχεία», Το Βήμα 2012 https://www.tovima.gr/2012/05/11/science/karatheodwri-kai-ainstain-milisan-ta-arxeia/

[11]  Αρχή Καραθεοδωρή , physicsgg.me https://physicsgg.me/2011/07/08/%ce%b1%cf%81%cf%87%ce%ae-%ce%ba%ce%b1%cf%81%ce%b1%ce%b8%ce%b5%ce%bf%ce%b4%cf%89%cf%81%ce%ae/

[12] Μιχάλης Στούκας , “Καραθεοδωρής – Αϊνστάιν: Ποιες οι σχέσεις μεταξύ των κορυφαίων επιστημόνων; ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή” , Πρώτο Θέμα, https://www.protothema.gr/stories/article/948764/karatheodoris-ainstain-poies-oi-sheseis-metaxu-ton-korufaion-epistimonon/

Youtube

[13] Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ο μεγάλος Έλληνας μαθηματικός , (https://www.youtube.com/watch?v=6qfGL0U9Cmg)

Χριστόδουλος Λάζαρης
Μαθηματικός
MSc Στατιστικής, MSc Πληροφορικής.
BSc Digital Technology and Design